महिला र उनको मर्जी

मेट्रिक पास गरेका मेरा बाले मेरी अनपढ आमालाई १८-१९ को कलिलो उमेरमा बिहे गरे, त्यो पनि मागी बिहे | भर्खर बैसमा चढेका बाले १५ वर्षकी आमाको मर्जी अनुसार इच्छा पूर्ति गरे या जबर्जजस्ती गरे त्यो त गौड बिषय नै छ | तर बिहे पूर्व कुनै युवतीलाइ राम्ररी नदेखेका बाले एक्कसी आफ्नो ओछानमा आमालाई देख्दा उनले यौन इच्छालाई कदर गरे या गरेनन त्यो सोच्ने सकिदैन | यसमा नत मेरा बालाई नत मेरी आमालाई दोषी देख्छु | अर्ध-शिक्षित, अर्ध-सचेत बाको जीवनमा आएको त्यो सामाजिक परिबर्तनमा कसको ज्यानलाई कसले राज गर्यो, त्यो सोचनीय नै छ | हामी कस्का मर्जीले जन्मियम त्यो पनि सोध्नै पर्छ |

मेट्रिक पास गरे पछी बाले स्कूल पढाउन थाले, जुन हाम्रो घरको एकमात्र आयको श्रोत थियो | आमाले हाम्लाई, खेतीलाई र बस्तुभाउलाई उतिनै मायाले हेर्ने थालिन | उनले लगाउने हरेक धागामा कित बाका पसिना हुन्थ्ये कित मामालिका दान हुन्थ्ये | उनले खाने जेरी देखि समोसा सम्ममा बाकोनै कमाइ हुन्थ्यो | आमा कतै घुम्न गएको मलाई खासै याद छैन | कि हामीलाई लेर मामाघर गइन कि बासंग कुनै तिर्थ या हस्पिटल गईन | अब रहे बलको कुरा, बाका शरीरमा बग्ने हर्मोनेले नै बालाई आमाभन्दा बलवान बनेको थियो | यसरी हेरक कुरामा बासंग आश्रित मेरी आमाको जिन्दगीमा कसको मर्जी चल्छ त ?

पल्लोपट्टि काकाको घर छ | बेलामै गतिलो पढेका काका ठुलै ठाउमा इन्जीनियर छन् | स्कूल देखि को प्रेमिका बिहे गरेका काकाकी काकी पनि होस्पिटलमा नर्स छिन | नर्सको डिउटी राती पर्दा काकाले नै बच्चालाई हेर्ने, खान बनाउने, घरको काम गर्ने गर्छन | बर्षमा परिवार मिलेर घुम्न गएकै हुन्छन | कहिले अफिस बाट एक्लै एक्लै पनि हिडेकै हुन्छन | घरको आयमा काकीको पनि उतिनै योगदान छ | पढाइका हिसाबले पनि काकी काका भन्दा तेती काम होइनन | यसरी ज्ञान र धनमा काका समान काकीको मर्जीले नै उनको घर चलिरहेको छ |

आजकल, “मेरो जिन्दगी मेरै मर्जी” भनेर धेरै महिलाहरु कुर्लिरहेका हुन्छन | जसको ज्यान उसकै मर्जी हो, यसमा मानवता बुझ्ने सबै मानिसको एकैमत होला | हाम्रो नेपाली समाजमा महिलामाथि हैकम जमाउने प्रचलन पहिले देखिनै थियो | हजुरबाले जिजुबाबाट सिके, बाले हजुरबबाट सिके, मैले बाबाट सिके तर महिला माथि गरिने हैकम र अत्याचारमा निरन्तर गिरावट आएको नै छ | अहिले को बास्तविक शिक्षित वर्गमा शासन गर्ने र शासित हुने क्रमको लगभग अन्त्यनै भैसकेको छ | मुख्यतय तिन महत्वपुर्ण गुणले शासित हुने या शासन गर्ने भनेर छुट्टाउने गर्छ; ज्ञान, धन र बल | वर्तमान परिस्थितिमा नेपाली समाजमा महिला भन्दा धेरै पुरुषलेनै धेरै पढ्ने अवसर पाएका हुन्छन | प्राय पुरुषहरु महिला भन्दा बढि पढेलेखेकै छन् | अनि पुरुषहरुमा महिला भन्दा जान्ने सुन्ने छु भने भावना आफै आइरहेको हुन्छ | अर्कोतर्फ नेपाली प्राय घरहरुमा पुरुषको आम्दानीले नै घर चलिरहेका छन् | स्वदेशमा बसेर होस् या विदेशमा गएर होस् काम गरेर पैसा कमाउने प्रमुख पात्र पुरुष नै हुन् | भगवानले नै महिलालाई शारीरिक रुपमा पुरुष भन्दा अलिक कोमल र नाजुक बनाएकै हुन | अहिलेको सामाजिक परिबेशमा ठुलो महिलाको समूह पुरुषसंगै पूर्णआश्रित भएकाले महिलाको मर्जीको नाराले खासै महत्तो राख्दैन |

अर्ध-शिक्षित नेपाली परिबेसमा जब एउटा बच्चाको जन्म हुन्छ, त्यो जन्मेको बच्चाको लिङ्ग देखिने बित्तिकै भेदभाव सुरु हुन्छ | (हुनत आजकल पहिले लिङ्ग पहिचान गरेर गर्भ तुहाउने प्रचलन धेरै नै फस्टाएको छ) सन्तान प्राप्तिको खुसीमा बाडिने मिठाइको क्वालिटीमा समेत त्यो बच्चाको लिङ्गले धेरै स्थान लिईरहेको अवस्था छ | त्यसपछीको हुर्किने-बढ्ने वातवरणमा त आकास पातालको नै फरक छ | पढ्ने स्कूल देखि अनेकै कुरामा महिलालाई पछाडीनै परिरहेका हुन्छन | क्रमिक रुपमा महिलाहरु कमजोर बन्दै जान्छन | राम्रो शिक्षा नहुनु, राम्रो अवसर नपाउनु ले ज्ञानमा कमी हुदै अन्तत आर्थिक रुपमा पनि महिलाहरु स्वत कमजोर हुदै जान्छन | आखिरमा महिलाहरु पुरुषसंग परजीबी भएर बाच्न बाध्य परिन्छन् | परिवर्तित परिबेशमा पुरुष जतिनै ज्ञान भएकी र आर्थिक रुपमा सवल महिलालाई लड्न धेरै सजिलो भैसकेको छ, जति गार्हो र दुख हाम्रा आमाहरुलाइ थिए | यसरी सबै महिलाहरु पुरुष बराबर हुदै गए सबै महिलाको जिन्दगीमा उनीहरुकै मर्जी चल्ने छ |

भगवानले पुरुषलाई महिलालाई भन्दा अलिक धेरै यौन-इच्छा दिए जस्तो लाग्छ मलाई | पुरुषहरु आफ्नो बंश विस्तारका लागि आफ्नो जवानीको सुरुवात देखि नमरिन्जेलसम्म यौनका लागि सक्षम हुन्छन | अर्कोतर्फ महिलाहरु आफ्नो जीवनका केहि दसकमात्रै सन्तान उत्पादन र यौनका लागि तत्पर हुन्छन | त्यसैले महिलाहरु आफ्नो साथी रोज्ने कुरामा पुरुषहरु भन्दा बढि चयानात्मक हुन्छन | जनावरहरुमा पनि भाले-भाले बीचको लडाईबाट नै सक्षम भाले चुनिन्छ अनि तेही भालेले कयौ पोथीलाई आमा बन्नमा सहयोग गर्छ | पहिले हुने मागी बिहेमा पनि बा-आमाले सक्षम केटा खोजेर नै दिने गर्थे , भलै मान्छेमा सक्षम हुनलाई ज्ञान र अर्थले ठुलो भूमिका खेलेको हुन्छ | अहिलेको शिक्षित बर्गमा पनि यो प्रक्रिया चालु नै छ | अब मैले सुनेका र देखेका केहि कुराहरु लेखौ, हुनत यी बिषयहरु विवादित होलान तर पनि मलाई लेख्ने मन लग्यो | अहिले पनि महिलाहरु बिवाहपुर्ब पुरुष या केटासाथि रोज्ने क्रममा धेरैनै बिसेष हुने गर्छन | धेरै महिलाहरुलाई आफु भन्दा धेरै पढेको , आफुले भन्दा धेरै कमाउने अनि आफु भन्दा सवल केटाहरुनै खोजिरहेको देखिन्छन | यसरी केटाहरुलाई आफ्नो कवजको रुपमा हेर्ने खोज्ने आचरण पनि अहिले महिलाको मर्जीको बाधक भनेको देखिरहेको छु मैले | आफु समान केटासाथीबाट दुख पहिरहेको छु भन्ने केटीहरुको संख्या खासै धेरै छैन |

आजकल शिक्षित बर्गमा धेरैका केटासाथी-केटिसाथी हुने प्रचलन बढिरहेको छ | अहिलेको प्राय सम्बन्धहरुमा दुबैको मर्जी चलेकै देख्छु | अझ केटिहरुकै नियन्त्रणमा बसिरहेको देख्छु म त | कुनै कुनै सम्बन्धहरुमा केटीहरुलाइ केटाहरुले अलि बढि नै दबाएको पनि देखिन्छ | जुन केटि साथी को हिड्ने खर्च, मनोरंजन खर्च, खाने खर्चका लागि केटासंग निर्भर हुन्छन, तेही उनीहरुको मर्जी कम चलेको देखिन्छ | रिसाएर, माया गरेर होस् या स्वंग परेर होस् सधै आफ्नो केटासाथीबाट धेरै अपेक्षा राख्ने केटीहरुले आफ्नो ठाउँ आफै सगुरो बनाइरहेका हुन्छन | हरेक कुरामा बराबर हिस्सा राख्न सके कुनै केटाको पनि हेप्ने आट गर्न सक्दैन र ति केटीहरुका लागि केटाको दिलमा छुटै स्थान भएको देखेको छु मैले | सिप, ज्ञान र आर्थिक रुपमा सक्षम हुनाले नै हरेक महिलाको आफ्नो मर्जी को सुरक्षा गर्ने छ |

http://setopati.com/blog/20778/ यो ब्लगमा विभिन्न कुराहरु उठाईएका छन् | अहिले पनि नेपाली समाजमा एकल पुरुष र महिला दुबैले सन्तान हुर्काएको खासै देखिदैन | सबैको समान अधिकार हो, एकल व्यक्तिले पनि सन्तान हुर्काउन र बढाउन पाउनै पर्छ | पुरुष सरह महिलालाई पनि सम्पूर्ण कुरामा समान व्यावहार हुनै पर्छ | यस्ता कुराहरु कानुनमा नभए नया कानुनहरु ल्याउने र पुराना कानुनलाई परिमार्जन गर्दै लैजानै पर्छ | तर अमेरिका होस् या जर्मनी एउटा बच्चाको कुसल बिकाशका लागि आमा-बुबा दुवै को आवस्यकता पर्छ नै | एउटा अबोध बालकले अर्को बालकलाई सोध्यो भने आमा-बाबु दुबैको नाम सोध्ने नै छ किनकि आमा र बाबु को मिलन नभई एउटा शिसुको जन्मको सम्बभ नै छैन |

अन्य कुराहरुमा महिलाहरुलाई समानता दिलाउनु पर्ने सम्पूर्ण नागरिकको दाइत्यो हो | प्रत्यक कुरामा बोल्न पाउने, चाहेको गर्न पाउने, जान मन लागेको ठाउँ जना पाउने आदि कुरामा बाबारुपी, दाईरुपी या श्रीमानरुपी पुरुषहरुलाई औला ठडाउने अधिकार छैन |

बच्चाको थर चाही आमाको राख्ने या बाउ को राख्ने भन्ने कुरा खासै महत्तपूर्ण छैन | आजकल तेस्रो थर राखेर पनि नागरिकता लिन पाइन्छ तर आमाको नाममा नागरिकता लिनलाई धेरै सहज बनाउनु पर्ने देखिन्छ | एक तिर आफ्नो मर्जी भन्ने अर्को तर्फ बसमा सिट माग्दै हिड्न चाही मिल्दैन | अहिले नेपालमा प्राय बसहरुमा महिलाका सिटहरु सुरक्षित हुन्छन (धेरै सिटमा पुरुषहरु बसेको देखेको छु मैले )| महिला हुदैमा किन सिट चहियो ! सिट बच्चालाई, बच्चाको आमालाई, गर्भवतीलाई, अपांगलाई र वृद्लाई हुनु पर्छ | २५ बर्सकी जवान महिलाका लागि सिट ७० बर्से बुढाले छोड्ने नियमको कुनै तुक नै छैन | यस्ता कानुनले नै महिला लै कमजोर हुन्छन भनेर टिका लगाइदिएको छ | यदि महिलालाई दुर्वबहर हुन्छ भने तेही तेस्को उचित जवाफ दिनुहोस् कानुन र समाजले सबै महिलालाई साथ दिनेछ तर बसमा महिला सिट खोज्दै नहिड्नुहोस |

हिजोआज मर्जी भित्र धेरै कुरा आउछन | हरेक महिला तथा पुरुषलाइ आफ्नो जीवनसाथी संग मानसिक तथा भौतिक रुपले सन्तुस्ट हुने अधिकार छ | यदि आफ्नो जीवनसाथी संग खुसि हुनुहुन्न भने जीवनसाथी बदल्नोस, कानुनले पनि महिलालाई नै धेरै अधिकार दिएको छ यो मामिलामा तर येस्मा पनि महिला स्वावलम्बन ले ठुलो भूमिका खेल्ने गर्छ | अहिले धेरै नेपाली यूवाहरु बाहिर छन्, जसका कारण लैगिक असन्तुलन धेरै बढेको छ | महिलाले आफ्नो मर्जी यहाँ गर्ने पुरुषले आफ्नो मर्जी बाहिर गर्ने भए समाज कता जाला त्यो भन्न निकै कठिन छ | अहिले बैदेशिक रोजगारका कारणले पनि धेरै सम्बन्धहरु तुक्रिदै छन् | अब यसमा कसलाई दोष दिने भन्न निकै कठिन छ, बिदेशिएकालाई लाग्ला आफुले दुख गरेको पैसामा नेपालमा श्रीमतीले मस्ती गर्दै छिन, श्रीमतीलाइ लागि कति एक्लै बस्ने कति आशा मा मात्रै बस्ने !!! यो समस्याको समाधान कसैसंग छैन अहिले | जे भए पनि महिलाको इज्जत उनको यौनांगमा छैन, उनले चाहेकोसंग प्रेम गर्ने सम्भोग गर्ने उनको आफ्नै अधिकारी हो | आफु संग नमिल्ने भए छोडेर नया जीवन सुरु गर्न पाउने उनको नैतिक अधिकार हो | कति जना संग सम्भोग गरिन भनेर तेस्ले उनको अस्मितामा कुनै असर गर्दैन | तर हरेक मर्जी भित्र नैतिकताको बन्धन हुन्छ | मानिसको जीवनमा सबै भन्दा ठुलो कुरा खुसि नै हो, खुसि भन्दा ठुलो नैतिकता पनि नहोला, तर घाटीमा मंगलसुत्र लगाएर रेमिटेन्सको पैसाले परपुरुषगमन गर्न, एउटा केटा साथी पोखरामा अर्को काठमाडौँमा बनाउने एस्तो छुट चाही कुनै महिलालाई पनि नहोला | र एस्तो छुट पुरुषलाई पनि छैन | धेरै आकस्मिक सम्बन्धहरु बनाउने छुट सबैलाइ हुन्छ तर यस्ता कुराहरुमा अगाडी बढ्दा कुरा स्पस्टसंग गरेर बढ्नोस ताकी पछी कसैको दिल नटुटोस!! लिविंग रिलेशनमा बस्न मन छ या सिंगल मदर भएर बस्न मन छ, आँट गरेर बस्नुस, कसैले पनि रोक्न सक्ने छैन !! अहिले यस्ता कुराहरु रोपेर त हेर्नुस पछी आफै बढेर रुख बन्ने छ !!!

अन्तिममा, गाउने, हिड्ने, मनलागेको गर्ने, प्रेम गर्ने, सम्भोग गर्ने अधिकार पुरुषलाई जति छ, महिला लै पनि तेती नै छ | आफ्नो परिधि भित्र रहेर आफ्नो जिन्दगी खुसि बनाउन सबैले पाउनै पर्छ | कथम्कदाचित त्यो परिधि सगुरो लागेमा, पुरानो नाता तोडेर नया बनाउने पनि कसैले रोक्न सक्दैन | तर यो सबै सम्भव हुनाकालागी महिलाहरु पनि ज्ञान, सिप, र अर्थमा पुरुष जति नै सवल हुने पर्छ | अधिकार मागेर पाइएन भने खोस्ने पर्छ, खोस्नका लागि आफु बलियो हुने पर्छ !! अनि मात्र मेरो जिन्दगी मेरै मर्जी सार्थक हुने छ !! घरका सबै काम आफै गरि आइ, पाका पुरुषलाई महिला सिटबाट उठाई तेही सिट मा बसेर अफिस आइ, अनि अफिसमा एसो आफ्नो मन्द मुस्कान छरेर साइडमा बसेर पुरुषलाई आफ्नो काम गर्न लगाएर महिला मर्जीको नारा जपेर केहि हुनेवाला छैन !!!!

  

कल्पना किरण

सिंगापुर

२ dec २०१४